Uitstellen… wie doet het niet? Ik verzuchtte pas een keer dat ik dat gedrag minder vaak zou willen vertonen, waarop iemand het in een positieve eigenschap wist om te zetten door te zeggen dat ik daar heel goed in was. Dat hielp uiteraard niet. Door mijn achtergrond in paarden- en mensengedrag weet ik precies hoe het in mijn brein werkt, alleen blijft het best een uitdaging om er verandering in te brengen. Enig idee hoe dat komt? Lees en huiver.
Het aanleren van bepaald gedrag gaat volgens de leerprincipes. Die zijn exact hetzelfde voor mensen als voor paarden, konijnen, honden, katten, slangen, vogels en insecten en zijn er in twee varianten - klassieke en operante conditionering. Ik kan me voorstellen dat die namen behoorlijk saai klinken, maar als je weet wat voor simpele mechanismes erachter zitten, zal je ongetwijfeld herkennen hoe het bij jezelf, je familie en je dieren gaat. En kan je die leerprincipes zelfs gaan toepassen in je dagelijks leven.
Bij klassieke conditionering, ofwel associatieleren, leg je het verband tussen een neutraal signaal en de gebeurtenis die daarop volgt. Pavlov ontdekte dit leerprincipe bij toeval toen hij de speekselproductie onderzocht bij honden. Hierdoor zat hij op een gegeven moment opgescheept met honden die begonnen te kwijlen als ze een bel hoorden. Ze hadden namelijk geleerd dat die bel betekende dat hun eten eraan kwam.
Dit principe wordt heel effectief toegepast in de reclamewereld. In een spot of advertentie zie je blije, aantrekkelijke en succesvolle mensen genieten van bijvoorbeeld een kop thee. Op tv, internet of de radio hoor je er ook nog leuke muziek bij en een warme stem. Kom jij vervolgens in de supermarkt en zie je die thee in het schap liggen, dan is de kans groot dat je je herinnert dat die gedronken wordt door blije, aantrekkelijke en succesvolle mensen. Wie wil dat nou niet zijn? Dus is de kans best groot dat die thee in je winkelwagentje terechtkomt. Helemaal als hij in de aanbieding is natuurlijk, want je bent Nederlander of je bent het niet natuurlijk.
Operante conditionering, ofwel bepaald gedrag vaker of juist minder vaak gaan uitvoeren vanwege de leuke of vervelende consequentie, is de andere manier waarop je gedrag kunt aanleren. Je legt dan het verband tussen wat je doet en wat de consequentie daarvan is en gaat daarnaar handelen. Als je de consequentie positief vindt ga je het gedrag vaker uitvoeren, vind je hem negatief dan zal je het minder vaak gaan doen.
* Positieve bekrachtiging = je gedrag neemt toe omdat je iets fijns krijgt, bijvoorbeeld iets lekkers, geld of een compliment. Voorbeeld: kind zeurt om een snoepje, ouder geeft snoepje, kind gaat vaker zeuren om een snoepje. (Overigens is “kind” volledig uitwisselbaar voor “hond”, “paard”, “konijn”, “echtgeno(o)t(e)” etc.)
* Negatieve bekrachtiging = je gedrag neemt toe omdat iets vervelends wordt weggehaald, bijvoorbeeld lawaai, hitte of druk, of omdat je iets dat mentaal of lichamelijk pijn doet vermijdt. Voorbeeld: kind zeurt om een snoepje, ouder geeft snoepje, kind houdt op met zeuren, opgeluchte ouder geeft kind vaker snoepje als het zeurt. (Ook hier is “kind” volledig uitwisselbaar voor “hond”, “paard”, “konijn”, “echtgeno(o)t(e)” etc.)
* Positieve correctie = je gedrag neemt af omdat er iets vervelends gebeurt, bijvoorbeeld je krijgt voelt pijn, iemand gaat tegen je schreeuwen of je wordt voor gek gezet voor een groep. Voorbeeld: kind ziet vuur en grijpt naar die fascinerende vlammen, kind brandt zich, kind zal hand niet meer in het vuur steken. (Volledig te vergelijken met een paard dat kennismaakt met schrikdraad.)
* Negatieve correctie = je gedrag neemt af doordat iets fijns wordt weggehaald, bijvoorbeeld aandacht, iets lekkers of vrijheid. Voorbeeld: kind zit de hond te pesten, ouder vraagt kind om te stoppen maar kind gaat door, ouder stuurt kind naar zijn kamer. (Dit principe kan de reden zijn dat je je paard steeds moeilijker uit de wei kunt halen.)
Wat wel een belangrijke voorwaarde is, is dat je binnen 1 tot 2 seconden iets van die consequentie moet merken. Bij dieren geldt dat nog meer dan bij mensen omdat wij het verband kunnen beredeneren tussen wat we doen en de straf of beloning die we daarvoor krijgen, terwijl dat bij dieren niet zo is. Toch is dit vertraagde leerproces een stuk minder effectief dan als je direct weet of je het goed of fout doet.
Vandaar dat snelheidsboetes relatief slecht werken om te hard rijden te voorkomen. Want voordat die blauwe envelop op je mat ligt, gaan er meestal minstens twee weken overheen. Het zien van de flits van de snelheidscamera kan wel helpen, want als dat gebeurt voel je je direct shit. Zie je die echter niet dan heb je geen idee dat je op de foto bent gezet voordat je de boete in je brievenbus vindt. Natuurlijk baal je ervan als je leest dat het Centraal Justitieel Incassobureau de afzender is (klassiek). Maar tegenwoordig met online bankieren bestaat het overmaken van de boete uit een paar drukken op de knop, waarna je het hele voorval zo snel mogelijk probeert te vergeten. Totdat je, in de meeste gevallen pas maanden of jaren later, weer zo’n leuke brief van het CJIB in de bus krijgt. En daar zijn ze bij de overheid vast heel blij mee.
Wat veel beter zou werken om mensen minder hard te laten rijden, is om alle auto’s uit te rusten met een elektrische bestuurdersstoel. En dan bedoel ik dus geen elektrisch instelbare stoel. Nee, ik denk aan een apparaat dat je direct een positieve correctie geeft in de vorm van bijvoorbeeld een stroomstoot in je billen zodra je te hard rijdt. Hoppa, dat is pas lik op stuk. En eindelijk gerechtigheid voor al die ratten en duiven die in de vorige eeuw van Skinner en zijn collega’s stroomschokken hebben gekregen om de leerprincipes te ontdekken en uitgebreid uit te testen.
Natuurlijk is het dan wel zo netjes om eerst een waarschuwingssignaal te geven voordat je 220 V door je donder gejaagd krijgt. Dan heb je tenminste de mogelijkheid om de schok te vermijden door je snelheid aan te passen. Waardoor het een goed voorbeeld wordt van negatieve bekrachtiging. Het waarschuwingssignaal is dan klassiek geconditioneerd, omdat het een voorspeller is voor wat gaat gebeuren als jij je gedrag niet aanpast, maar dat terzijde.
Volg je het nog? ;-) Super!
Natuurlijk zou je in plaats van straffen ook beloningen kunnen inzetten om automobilisten te stimuleren om zich aan de maximumsnelheid te houden. Dat is een veel modernere aanpak dan straffen en afschrikken. Ik bedoel, honden en paarden trainen we tegenwoordig ook meer en meer met behulp van beloningen. Bij chauffeurs met een zware rechtervoet zou dat voorbeeld kunnen door een geldbedrag op hun rekening te storten voor elke 10 kilometer die ze onder de limiet rijden. En dan hoort hij of zij een rinkelend kassageluid als hij/zij de volgende mijlpaal heeft bereikt (klassiek). Alleen vermoed ik dat de schatkist dan snel leeg is...
Dat heeft alles te maken met negatieve bekrachtiging en de tijd tussen het moment dat je iets doet en je daar de consequenties van merkt. Als jij iets uitstelt waar je tegenop ziet, voel je direct de druk afnemen van het nog even niet hoeven uitvoeren van dat rotkarweitje. Je bent opgelucht en dat voelt best lekker. Uitstellen zou je dan ook als zelfbelonend gedrag kunnen zien.
Daarnaast speelt de factor tijd dus een rol. Want het zal regelmatig gaan om dingen waarbij je het uiteindelijke resultaat wel graag wilt, alleen moet je daar eerst nog een heleboel dingen voor doen die niet zo of helemaal niet leuk zijn. Ik noem maar wat, je wilt je woonkamer of praktijkruimte een opfrisbeurt geven. Dat betekent dat je zal moeten opruimen, spullen naar een andere plek verhuizen, schoonmaken, behang of verf verwijderen, schuren, schilderen, schoonmaken, (nieuwe) spullen installeren en nog een keer schoonmaken. Het uiteindelijke doel - die fantastisch mooie woonkamer of praktijkruimte - ligt zo ver in de toekomst dat de beloning voorlopig nog niet komt. Terwijl je wel allerlei minder leuke klussen moet doen om bij dat resultaat te komen. En je door het uitstellen van je hele opfrisplan direct ruimte voelt.
Van nature zijn mensen en dieren geprogrammeerd om gevaar te voorkomen. En om dat te kunnen, leren ze heel snel dat ze een situatie die voor pijn of ongemak zorgt moeten vermijden. Vaak al door een enkele ervaring. Bij mensen komt daar nog bij, zoals ik hierboven al noemde, dat we dingen kunnen beredeneren. Dat is een voor- en een nadeel tegelijk. Deze vaardigheid zorgt ervoor dat we van tevoren kunnen bedenken dat een bepaalde situatie gevaarlijk zou kunnen zijn. Hij helpt ons dus om dat wat we geleerd hebben van vorige riskante belevenissen te generaliseren naar vergelijkbare omstandigheden. En we kunnen op basis van wat we van anderen gehoord, gezien of gelezen hebben een goede inschatting maken of het verstandig is om door te zetten of af te haken als we er zelf mee te maken krijgen. Superhandig!
Tegelijkertijd is dat voorstellingsvermogen een grote valkuil voor ons mensen. Want als het om het bedenken van rampenscenario’s gaat, dan lijkt het wel alsof we niet te stoppen zijn. Zeker als we iets al eens een keer hebben uitgesteld. Het ene na het andere draaiboek weten we te bedenken over wat er allemaal mis zou kunnen gaan. En het eindigt allemaal in hel en verdoemenis, letterlijk of figuurlijk. Hoe meer je erover nadenkt, hoe waarschijnlijker het wordt dat iedereen je zal uitlachen, niemand je meer aardig zal vinden, en je totaal berooid en alleen achterblijft. Geen wonder dat je vervolgens een nog grotere weerstand krijgt om die rotklus uit te voeren.
De verwachting dat iets verkeerd afloopt, verhoogt de kans dat het fout gaat. “Alles wat je aandacht geeft groeit,” heeft Aristoteles eeuwen geleden al gezegd en dat geldt zeker als je enkel en alleen focust op alles wat er mis kan gaan. Dat doet daarnaast iets met je houding en uitstraling. Denk maar eens aan een vervelende situatie en kijk dan in de spiegel. Niet bepaald een beeld waar je veel energie van krijgt, of wel soms? Dan kan je je voorstellen dat die lichaamstaal je bij een belangrijk gesprek waar je tegenop ziet allesbehalve zal gaan helpen.
Het probleem van uitstellen is trouwens ook nog eens dat je weerstand tegen het uitvoeren van die vervelende taak toeneemt. Exponentieel misschien wel. Hoe langer je iets uitstelt, hoe meer tijd je hebt om je te verliezen in wat er allemaal mis zou kunnen gaan en hoe moeilijker het wordt om het alsnog te doen. Waar je in eerste instantie huizenhoog tegen het nemen van die actie opkeek, wordt het al snel een stapel Eifeltorens op elkaar die je allemaal moet beklimmen. Bijna onmogelijk, met andere woorden. Vandaar dat bij veel mensen van uitstel afstel komt, iets wat je bij het programma “Help, mijn man is klusser” regelmatig langs ziet komen.
Bedenk eens welke positieve dingen er zouden kunnen gebeuren in plaats van de rampscenario’s die door je hoofd gaan. In de meeste gevallen is een positieve uitkomst even waarschijnlijk als een negatieve. En ga je er echt over nadenken, dan heb je misschien zelfs meer dan 50% kans op succes. Door je te focussen op wat er allemaal goed kan gaan, gaat je brein op zoek naar bewijs voor die gedachten en verhoog je dus de kans op een fijne ervaring. Daarnaast zorgt het voor een krachtige uitstraling.
Als je je project opdeelt in verschillende stapjes en je bewust stilstaat bij het afronden van elke fase, zal het veel makkelijker verlopen. Helemaal als je die momenten viert door direct iets leuks te doen of iets lekkers te eten of te drinken. Op die manier maak je een feestje van die rotklussen in plaats van een molensteen. Pak dus voordat je ergens mee begint even wat tijd om het makkelijker te maken voor jezelf en plan je Dan mag iemand anders de titel “Kampioen Uitsteller” van je overnemen.
Stel jij weleens iets uit? Om wat voor soort dingen gaat dat meestal? Ik ben benieuwd naar jouw reactie!
Hester, Man en Paard Coaching
PS: Heb jij iets wat je al tijden uitstelt? Misschien om contact op te nemen met een coach of trainer die je een steuntje in de rug geeft bij het aanpakken van je uitstelgedrag? Want uiteraard zal iedereen denken dat je een complete loser bent als je dat doet. Toch? ;-) Ik weet precies hoe je je voelt. Stuur me een berichtje, dan zorgen we er samen voor dat je de dingen waar je gigantisch tegenaan zit te hikken eindelijk gaat doen. En je je er nog positief over voelt ook!
PPS: Ben je een perfectionist en wacht je op het perfecte moment om in actie te komen? Dan kan ik je gelijk uit de droom helpen: dat is er niet. Er zal altijd wel iets zijn waardoor je het toch beter een dag, week of maand kunt uitstellen. Of misschien is er eigenlijk wel een perfect moment: NU. ;-)
Mocht je vragen of opmerkingen hebben naar aanleiding van een van de blogs of artikelen, wil je meer weten over paardengedrag, of heb je een vraag over hoe coaching met behulp van paarden werkt, dan kun je altijd contact met me opnemen via de mail, telefoon of het contactformulier. Ook als je een artikel of blog zou willen lezen over een bepaald onderwerp, dan hoor ik dat graag.
Wil jij extra motivatie in je mailbox? Tips om zelf steviger in je schoenen te gaan staan, of om de relatie met je paard nog verder te verbeteren? En wil je daarnaast op de hoogte blijven van acties en aanbiedingen van Very Important Horse / Man en Paard Coaching?
Klik dan op onderstaande knop.